ประเด็นที่น่าสนใจเกี่ยวกับกระบวนพิจารณาเกี่ยวกับการฟื้นฟูกิจการของลูกหนี้ ตอนที่ 2: กระบวนพิจารณาจะเร็วหรือจะช้าขึ้นอยู่กับปัจจัยอะไรบ้าง? โดย ดร.กนก จุลมนต์

พระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. 2483 หมวด 3/1 กระบวนพิจารณาเกี่ยวกับการฟื้นฟูกิจการของลูกหนี้ มีผลใช้บังคับตั้งแต่วันที่ 10 เมษายน 2541 ตลอดระยะเวลา 22 ปี ที่ผ่านมา กฎหมายในส่วนนี้ช่วยพลิกฟื้นบริษัทจำกัดและบริษัทมหาชนไม่น้อยกว่า 900 กิจการ มีมูลหนี้รวมกันกว่าล้านล้านบาท กระบวนการฟื้นฟูกิจการเริ่มต้นด้วยการยื่นคำร้องขอจนกระทั่งดำเนินการเป็นผลสำเร็จตามแผนและศาลมีคำสั่งยกเลิกการฟื้นฟูกิจการ

แม้กระบวนพิจารณาเริ่มต้นตั้งแต่วันยื่นคำร้องขอ แต่กิจการจะเริ่มฟื้นฟูตามแผนได้ก็ต่อที่ประชุมเจ้าหนี้ยอมรับแผนและศาลมีคำสั่งเห็นชอบด้วยแผนโดยมีการตั้งผู้บริหารแผน เมื่อนั้นแผนจึงมีผลผูกมัดลูกหนี้และเจ้าหนี้ ดังนั้น ขั้นตอนในช่วงแรกไม่ว่าจะเป็นการยื่นคำร้องขอ การไต่สวนคำร้องขอ การที่ศาลมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการ การที่ศาลมีคำสั่งตั้งผู้แทน การที่ที่ประชุมเจ้าหนี้ลงมติยอมรับแผน จนกระทั่งถึงก่อนที่ศาลมีคำสั่งเห็นชอบด้วยแผน บริษัทลูกหนี้จะยังไม่ได้เริ่มปรับโครงสร้างหนี้และหรือปรับโครงสร้างองค์กรตามแผน รวมทั้งเจ้าหนี้จะยังไม่ได้รับชำระหนี้ตามแผน

สิ่งที่ลูกหนี้และหรือผู้ทำแผนสามารถกระทำได้ในระหว่างที่ศาลรับคำร้องขอจนกระทั่งถึงก่อนวันที่ศาลมีคำสั่งเห็นชอบด้วยแผนคือ “การกระทำที่จำเป็นเพื่อให้การดำเนินการค้าตามปกติของลูกหนี้สามารถดำเนินต่อไปได้” เว้นแต่ศาลล้มละลายกลางจะมีคำสั่งเป็นอย่างอื่นตามมาตรา 90/12 (9) ประกอบมาตรา 90/25 หมายความว่า หากลูกหนี้และหรือผู้ทำแผนจะชำระหนี้ ก่อหนี้ หรือกระทำการใด ๆ ที่ก่อให้เกิดภาระในทรัพย์สินที่ไม่ใช่การดำเนินการค้าตามปกติ ลูกหนี้และหรือผู้ทำแผนจะต้องได้รับอนุญาตจากศาลล้มละลายกลางก่อน หากกระทำการดังกล่าวโดยศาลไม่อนุญาต การทำนิติกรรมหรือการชำระหนี้ใดๆ นั้นเป็นโมฆะ และบุคคลที่ฝ่าฝืนอาจต้องระวางโทษปรับไม่เกิน 300,000 บาท หรือจำคุกไม่เกิน 3 ปี หรือทั้งปรับทั้งจำ ตามมาตรา 90/82

ดังนั้น การที่จะทำให้บริษัทลูกหนี้เริ่มฟื้นฟูได้เร็วซึ่งจะส่งผลให้เจ้าหนี้เริ่มได้รับชำระหนี้ด้วยนั้นจึงต้องเร่งกระบวนพิจารณาให้ศาลมีคำสั่งเห็นชอบด้วยแผนโดยเร็วที่สุดเท่าที่จะทำได้ตามขั้นตอนที่กฎหมายกำหนด โดยเฉลี่ย ระยะเวลาตั้งแต่วันยื่นคำร้องขอจนกระทั่งถึงวันที่ศาลมีคำสั่งเห็นชอบด้วยแผนอยู่ระหว่าง 8 เดือน ถึง 1 ปี

กระบวนพิจารณาเกี่ยวกับการฟื้นฟูกิจการของลูกหนี้มีขั้นตอนดังต่อไปนี้

1. การยื่นและการรับคำร้องขอ (มาตรา 90/6, 90/7 และ 90/9)

เมื่อผู้ร้องขอซึ่งอาจเป็นลูกหนี้หรือเจ้าหนี้ยื่นคำร้องขอต่อศาลล้มละลายกลางแล้ว การพิจารณาว่าจะรับหรือไม่รับคำร้องขอเป็นเรื่องระหว่างศาลกับผู้ร้องขอ ไม่เกี่ยวกับผู้มีส่วนได้เสียคนอื่นๆ ปัจจัยในการใช้เวลาพิจารณาคำร้องขอขึ้นอยู่กับรายละเอียดคำร้องขอและเอกสารประกอบว่ามีมากน้อยเพียงใด และมีความซับซ้อนขนาดไหน หากศาลพิจารณาแล้วเห็นว่ามีรายละเอียดครบถ้วน ศาลก็จะมีคำสั่งรับคำร้องขอ

โดยปกติแล้ว หากผู้ร้องขอยื่นคำร้องขอในช่วงเช้า ศาลสามารถพิจารณาคำร้องขอให้แล้วเสร็จในช่วงบ่าย หรือหากยื่นในช่วงบ่าย ศาลสามารถพิจารณาคำร้องขอให้แล้วเสร็จได้ไม่เกินวันทำการถัดไป ผลของการที่ศาลรับคำร้องขอที่สำคัญที่สุดคือ ก่อให้เกิดสภาวะพักการชำระหนี้ (automatic stay) ตามมาตรา 90/12

2. กระบวนการภายหลังศาลรับคำร้องขอและการนัดไต่สวนคำร้องขอ (มาตรา 90/9)

ภายหลังศาลมีคำสั่งรับคำร้องขอไว้เพื่อพิจารณา ศาลไม่สามารถไต่สวนคำร้องขอและมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการในวันที่ยื่นคำร้องขอได้เลยเนื่องจากมาตรา 90/9 กำหนดไว้ว่า ให้ศาลประกาศคำสั่งรับคำร้องขอและวันเวลานัดไต่สวนในหนังสือพิมพ์รายวันที่แพร่หลายอย่างน้อย 1 ฉบับ ไม่น้อยกว่า 2 ครั้ง ห่างกันไม่เกิน 7 วัน กับให้ส่งสำเนาคำร้องขอแก่เจ้าหนี้ทั้งหลายเท่าที่ทราบ และแก่นายทะเบียนหุ้นส่วนบริษัทหรือนายทะเบียนนิติบุคคลที่เกี่ยวข้อง เพื่อนายทะเบียนจะได้จดแจ้งคำสั่งศาลไว้ในทะเบียน ทั้งนี้ ให้ส่งก่อนวันไต่สวนไม่น้อยกว่า 7 วัน

เงื่อนไขข้างต้นมาจากหลักพื้นฐานของกฎหมายวิธีพิจารณาความข้อหนึ่งว่า ก่อนเริ่มกระบวนการใดๆ จะต้องแจ้งให้ผู้มีส่วนได้เสียทราบล่วงหน้า โดยให้เวลาพอสมควรแก่ผู้มีส่วนได้เสียในการตรวจเอกสารที่เกี่ยวข้องเพื่อพิจารณาว่าจะคัดค้านหรือไม่ ทั้งนี้เพื่อให้เกิดความโปร่งใสและเป็นธรรมในการดำเนินคดี

คดีจะเร็ว หากประกาศในหนังสือพิมพ์เพียง 2 ครั้ง และประกาศติดกัน 2 วัน สิ่งที่ต้องใช้เวลาคือ การส่งสำเนาคำร้องขอแก่เจ้าหนี้ เพราะในการส่งหากไม่พบเจ้าหนี้หรือบุคคลใดที่บ้านหรือที่ทำงานของเจ้าหนี้ ก็จะต้องส่งสำเนาคำร้องขอด้วยวิธีปิดหมาย ซึ่งตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง (ป.วิ.พ.) มาตรา 79 กำหนดให้มีผลใช้ได้ต่อเมื่อกำหนดเวลา 15 วัน ได้ล่วงพ้นไปแล้วนับตั้งแต่ปิดหมาย ดังนั้น ระยะเวลาที่จะถือว่าได้ส่งสำเนาคำร้องขอโดยวิธีปิดหมายโดยชอบคือ ไม่น้อยกว่า 15 + 7 = 22 วัน ก่อนวันไต่สวน ในทางทฤษฎี วันไต่สวนคำร้องขอที่เร็วที่สุดคือ วันที่ 23 หรือ 24 นับแต่วันยื่นคำร้องขอ

อย่างไรก็ตาม วันที่กำหนดนัดไต่สวนอาจต้องขยายออกไปอีก หากมีเจ้าหนี้ที่อยู่ต่างประเทศ เนื่องจากการส่งสำเนาคำร้องขอจะมีผลใช้ได้ต่อเมื่อพ้นกำหนดเวลา 60 วัน นับแต่วันที่ได้มีการส่ง เว้นแต่เจ้าหนี้มีการตั้งตัวแทนในการรับคำคู่ความไว้ในประเทศไทย ระยะเวลามีผลจะสั้นลงเหลือ 30 วัน ตาม ป.วิ.พ. มาตรา 83 ทวิ, 83 จัตวา, 83 เบญจ, 83 ฉ และ 83 สัตต ประกอบข้อกำหนดของประธานศาลฎีกาว่าด้วยการส่งหมายเรียกและคำฟ้องตั้งต้นคดีแก่จำเลย ณ ภูมิลำเนาหรือสำนักทำการงานของจำเลยนอกราชอาณาจักร พ.ศ. 2558

ในทางปฏิบัติ เมื่อศาลล้มละลายกลางรับคำร้องขอแล้ว จะนัดไต่สวนประมาณ 1 – 2 เดือน นับแต่วันรับคำร้องขอ ขึ้นอยู่กับจำนวนเจ้าหนี้และภูมิลำเนาของเจ้าหนี้ เนื่องจากก่อนเริ่มกระบวนการไต่สวนคำร้องขอ การส่งสำเนาคำร้องขอแก่เจ้าหนี้ทุกรายต้องชอบด้วยกฎหมาย มิฉะนั้น ต้องเลื่อนการไต่สวน

ปัจจัยสำคัญที่สุดที่จะช่วยย่นระยะเวลาในการนัดไต่สวนคำร้องขอคือ รายชื่อและที่อยู่ของเจ้าหนี้ที่ชัดเจนและเป็นปัจจุบัน โดยเป็นหน้าที่ของผู้ร้องขอที่ต้องแนบมาพร้อมคำร้องขอ ความสมบูรณ์ของรายชื่อและที่อยู่ของเจ้าหนี้ยังส่งผลถึงขั้นตอนการกำหนดวันนัดประชุมเจ้าหนี้เพื่อพิจารณาแผนและวันที่ศาลนัดพิจารณาให้ความเห็นชอบด้วยแผน เนื่องจากก่อนจะเริ่มการประชุมเจ้าหนี้และการพิจารณาให้ความเห็นชอบด้วยแผน ก็ต้องส่งหมายนัดแจ้งให้เจ้าหนี้ทั้งหลายทราบโดยชอบด้วยกฎหมายก่อนเช่นกัน

อนึ่ง คดีจะเร็ว หากศาลล้มละลายกลางตกลงกับคู่ความ และบุคคลที่เกี่ยวข้อง ซึ่งรวมทั้งเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ เกี่ยวกับรายละเอียดและผลทางกฎหมายในส่วนวิธีการติดต่อระหว่างกันว่าให้สามารถกระทำโดยสื่ออิเล็กทรอนิกส์หรือสื่อทางเทคโนโลยีสารสนเทศประเภทอื่น ตามข้อกำหนดคดีล้มละลาย (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2563 ประกอบ ป.วิ.พ. มาตรา 23, 34/1 และ 68 ประกอบข้อกำหนดของประธานศาลฎีกาว่าด้วยการยื่น ส่ง และรับคำคู่ความและเอกสารทางระบบรับส่งอิเล็กทรอนิกส์ พ.ศ. 2560

3. การไต่สวนคำร้องขอและคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการ (มาตรา 90/10)

3.1 คดีจะเร็ว ในกรณีที่ไม่มีผู้คัดค้านคำร้องขอ ศาลจะงดการไต่สวนและมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการเลยก็ได้ หรือหากจะมีการไต่สวน ก็เป็นการไต่สวนเฉพาะพยานของผู้ร้องขอ ซึ่งสามารถไต่สวนให้แล้วเสร็จได้ภายในหนึ่งวัน และศาลอาจมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการในวันดังกล่าวได้

3.2 คดีจะช้า ในกรณีที่มีผู้คัดค้าน อาจจะทำให้การไต่สวนพยานของผู้ร้องขอและผู้คัดค้านไม่สามารถกระทำได้ภายในหนึ่งวัน ซึ่งจะส่งผลให้การวินิจฉัยของศาลว่าจะมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการหรือไม่ล่าช้าออกไป

4. การตั้งผู้แทน (มาตรา 90/17)

ในคำร้องขอ ผู้ร้องขอจะต้องระบุชื่อและคุณสมบัติของผู้ทำแผนตามมาตรา 90/6 (4)

4.1 คดีจะเร็ว ในวันที่ศาลมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการ ศาลสามารถมีคำสั่งตั้งผู้ทำแผนตามที่ผู้ร้องขอเสนอพร้อมกับคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการได้เลย หากไม่มีการคัดค้านในส่วนผู้ทำแผน หรือมีการคัดค้านผู้ทำแผน แต่ผู้คัดค้านไม่ได้เสนอชื่อผู้ทำแผนอีกคนเข้าแข่ง และศาลเห็นว่าผู้ทำแผนที่ผู้ร้องขอเสนอเหมาะสม

4.2 คดีจะช้า หากผู้คัดค้านเสนอผู้ทำแผนอีกคนเข้าแข่ง ศาลจะต้องมีคำสั่งให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์เรียกประชุมเจ้าหนี้ทั้งหลายเพื่อเลือกว่าบุคคลใดสมควรเป็นผู้ทำแผน ซึ่งอาจจะต้องใช้เวลาอีก 1 – 2 เดือน กว่าจะได้ผู้ทำแผนตัวจริง

5. ระยะเวลาในการจัดทำแผน (มาตรา 90/43)

เมื่อศาลมีคำสั่งตั้งผู้ทำแผนแล้ว ผู้ทำแผนมีระยะเวลาไม่เกิน 3 เดือน นับแต่วันโฆษณาคำสั่งตั้งผู้ทำแผนในราชกิจจานุเบกษาในการจัดทำแผน คดีจะเร็ว หากบริษัทลูกหนี้เตรียมการเกี่ยวกับรายละเอียดของแผนไว้ตั้งแต่ก่อนยื่นคำร้องขอแล้ว เมื่อศาลมีคำสั่งตั้งผู้ทำแผนแล้ว ผู้ทำแผนสามารถเสนอแผนในวันรุ่งขึ้น หรือภายใน 15 วันหรือ 30 วัน ก็ได้ เพราะกฎหมายกำหนดไว้เพียงว่าให้จัดทำแผนให้แล้วเสร็จไม่เกิน 3 เดือน

6. การประชุมเจ้าหนี้เพื่อพิจารณาแผนฟื้นฟูกิจการ (มาตรา 90/44 – 90/48)

เมื่อผู้ทำแผนส่งแผนให้แก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์จะนัดประชุมเจ้าหนี้เพื่อปรึกษาลงมติว่าจะยอมรับแผนหรือไม่หรือจะแก้ไขอย่างไร กฎหมายกำหนดให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ต้องส่งหมายนัดประชุมให้แก่เจ้าหนี้ทั้งหลายโดยชอบด้วยกฎหมาย และโฆษณากำหนดการประชุมดังกล่าวในเว็บไซต์กรมบังคับคดีล่วงหน้าก่อนวันประชุมไม่น้อยกว่า 10 วัน ด้วยเหตุนี้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์จึงไม่สามารถนัดประชุมเจ้าหนี้เพื่อพิจารณาแผนทันทีในวันที่ผู้ทำแผนส่งแผน เมื่อที่ประชุมเจ้าหนี้ลงมติยอมรับแผนด้วยจำนวนหนี้ข้างมากตามเงื่อนไขที่ระบุไว้ในมาตรา 90/46 แล้ว เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์จึงรายงานมติดังกล่าวต่อศาล

7. การพิจารณาให้ความเห็นชอบแผนฟื้นฟูกิจการ (มาตรา 90/56 – 90/58)

ก่อนที่จะถึงวันที่ศาลกำหนดนัดพิจารณาแผนว่าศาลจะเห็นชอบด้วยแผนหรือไม่ จะต้องแจ้งกำหนดวันนัดพิจารณาแผนให้เจ้าหนี้ทั้งหลายทราบโดยชอบด้วยกฎหมายล่วงหน้าไม่น้อยกว่า 3 วัน

8. การดำเนินการภายหลังศาลมีคำสั่งเห็นชอบแผนฟื้นฟูกิจการ (มาตรา 90/60 – 90/62, 90/70 และ 90/75)

8.1 ระยะเวลาดำเนินการตามแผนซึ่งไม่เกิน 5 ปี ตามมาตรา 90/42 (9) อาจขยายได้ไม่เกิน 2 ครั้ง ครั้งละไม่เกิน 1 ปี ตามมาตรา 90/63 วรรคสอง ระยะเวลาดำเนินการตามแผนคือ ระยะเวลาที่ผู้บริหารแผนต้องบริหารกิจการของบริษัทลูกหนี้ภายใต้การกำกับของศาลล้มละลายกลางและเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ ระยะเวลาดำเนินการตามแผนสามารถกำหนด 1 ปี หรือ 2 ปี ก็ได้ เพราะกฎหมายบังคับเพียงว่าไม่ให้เกิน 5 ปี นอกจากนั้น หากบริษัทลูกหนี้สามารถดำเนินการเป็นผลสำเร็จตามแผนก่อนระยะเวลาที่ระบุไว้ในแผน ศาลก็สามารถมีคำสั่งยกเลิกการฟื้นฟูกิจการได้เลย

8.2 กรณีระยะเวลาดำเนินการตามแผนเป็นระยะเวลาเดียวกันกับระยะเวลาชำระหนี้ เมื่อดำเนินการเป็นผลสำเร็จตามแผนและศาลมีคำสั่งยกเลิกการฟื้นฟูกิจการ บริษัทลูกหนี้ก็ไม่ต้องชำระหนี้ในส่วนที่เกิดขึ้นก่อนวันที่ศาลมีคำสั่งให้ฟื้นฟูกิจการอีกต่อไป

8.3 กรณีระยะเวลาชำระหนี้ยาวกว่าระยะดำเนินการตามแผนซึ่งผู้ทำแผนสามารถกำหนดในแผนได้เนื่องจากกฎหมายให้ศาลพิจารณาเฉพาะระยะเวลาดำเนินการตามแผนว่าไม่เกิน 5 ปี เช่น ระยะเวลาดำเนินการตามแผน 5 ปี โดยมีระยะเวลาชำระหนี้ทั้งหมด 12 ปี การพิจารณาว่าบริษัทลูกหนี้ฟื้นฟูกิจการสำเร็จหรือไม่ ศาลพิจารณาเฉพาะตามเงื่อนไขที่ระบุไว้ในช่วงระยะเวลาดำเนินการตามแผน หากดำเนินการเป็นผลสำเร็จตามแผน ศาลก็มีคำสั่งยกเลิกการฟื้นฟูกิจการ โดยหนี้ส่วนที่เหลืออีก 7 ปี ยังมีผลผูกมัดให้ลูกหนี้ต้องชำระหนี้แก่เจ้าหนี้ แต่เป็นการชำระหนี้ต่อนอกศาล

-------อ่านย้อนหลัง------------

(ตอนที่ 1) กระบวนพิจารณาเกี่ยวกับการฟื้นฟูกิจการของลูกหนี้ของไทยและสหรัฐอเมริกา -ดร.กนก จุลมนต์

ได้ที่นี่ https://iprd.coj.go.th/th/content/category/detail/id/10239/iid/193499